Λογικά, ο καθένας από μας έχει καθήκον να συλλάβει το βαθύτερο νόημα των καιρών μας. Να συνειδητοποιήσει το μέγεθος των προβλημάτων, αλλά και τα αίτιά τους. Εχει καθήκον να στραφεί και προς τον εαυτό του. Να αντιληφθεί και το δικό του, μικρό έστω, μερίδιο ευθύνης. Εχει τέλος καθήκον να αναλογιστεί τι ακριβώς θα συμβεί αν δεν νιώθει ακόμη έτοιμος για το απροσδόκητο. Συνήθως ο σύγχρονος άνθρωπος ζει στη δική του γυάλα. Διακρίνει καθημερινά στον καθρέφτη την υπεροχή του εαυτού του. Οταν συζητάει, αναφέρεται και περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες το πόσο κόπιασε να στήσει τη δική του γυάλα, το καμάρι του, τον μικρόκοσμό του. Τώρα του διαμηνύουν ότι η γυάλα πρέπει να θρυμματιστεί και μάλιστα βιαίως. Κι εκείνος, προστατευμένος τόσα χρόνια, αρνείται να εμφανιστεί ολόγυμνος και απροστάτευτος μπροστά σ’ έναν καινούργιο κόσμο.
Είναι αλήθεια ότι όσα συμβαίνουν γύρω μας τον τελευταίο χρόνο δεν μπορούν να γίνουν εύπεπτη τροφή για κανένα. Ακόμη και οι πλέον έμπειροι των πολιτικών, οι δημαγωγοί των τελευταίων δεκαετιών, αλλά και οι λιγοστοί σώφρονες και σοβαροί αντιλαμβάνονται ότι το «θα ματώσουμε» του πρωθυπουργού ή το «θα γίνουμε Αργεντινή» των αριστερών κομμάτων είναι αστείες κουβέντες μπροστά στην ωμή πραγματικότητα. Ζούμε τις μέρες της έκπτωσης του κρατισμού, αλλά αυτή η έκπτωση είναι περισσότερο επώδυνη από οποιαδήποτε άλλη παρεμφερή έκπτωση συνέβη ποτέ στο ελληνικό κράτος από της συστάσεώς του. Ο Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του «Οι αιτίες της παρακμής της σύγχρονης Ελλάδας» μας θυμίζει ότι η διόγκωση του κρατικού μηχανισμού εξαιτίας του κοινοβουλευτικού συστήματος και της καθολικής ψηφοφορίας ήταν αναπόδραστη. Εκείνο που είχαν να προσφέρουν τα κόμματα για την προσέλκυση ή τη συγκράτηση ψηφοφόρων ήταν οι κρατικές θέσεις. Το κράτος μεταμορφώθηκε σε περιζήτητο γαμπρό – εργοδότη και η νομή του έγινε το όνειρο του πολιτικού, των συμβούλων του και των δικών του ψηφοφόρων. Μέσα από αυτόν το «νόμιμο» παραλογισμό που εξελίχθηκε σε καθεστώς, η Ελλάδα απέκτησε μεγάλη μάζα μικροαστών και μικροϊδιοκτητών, οι οποίοι μπορούσαν εξίσου καλά να ανήκουν σε ένα δεξιό, ένα φιλελεύθερο ή σε ένα αριστερό κόμμα. Αλλά όλα τα ωραία και ωφελιμιστικά κάποτε τελειώνουν. Η παγκοσμιοποίηση έδωσε το σύνθημα και τώρα, πολλά χρόνια μετά, είμαστε ακριβώς στο τέλος, ούτε καν προς το τέλος.
Πολλοί περιμένουν αγωνιωδώς την ανάδυση του καινούργιου, γιατί υπάρχουν και οι περισσότεροι που παραμένουν στο κατάρτι του παρελθόντος. Παγωμένα σχήματα. Και αναρωτιούνται πώς θα είναι αυτό το καινούργιο. Ρακένδυτο; Πολυτελώς ντυμένο; Με αυστηρή μορφή; Μήπως καλοσυνάτη; Στις συνελεύσεις της πλατείας, οι μετέχοντες αυτοσχεδιάζουν. Πιστεύουν ότι τα προβλήματα θα λυθούν με την εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας! «Συζητάμε, καταθέτουμε προτάσεις, ψηφίζουμε και προχωράμε». Η ουτοπία έχει ευεργετικό χαρακτήρα για τον άνθρωπο. Είναι ωραίο, ιδιαίτερα μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια να φαντάζεται κάποιος ότι έχει σοβαρούς λόγους επιστροφής στο μοντέλο της άμεσης δημοκρατίας των αρχαίων. Ομως, τα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας συστήματα, αν και αφυδατωμένα είναι πολυπλοκότερα από εκείνα των αρχαίων και το διεθνές παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον απρόβλεπτο και ευεπίφορο σε μεταλλάξεις. Ας αναλογιστούμε τις δομές του πολιτεύματος εκείνης της Αθήνας, ας συνειδητοποιήσουμε ότι η σχέση μας μαζί της παραμένει σε επίπεδο ευσεβών πόθων κι ας επιχειρήσουμε να πάμε ένα βήμα παρακάτω.
Εχουμε πολλές επιλογές; Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν πιστεύει ότι έχουμε μια και μόνη: να αφεθούμε στις κρίσεις μέχρι τελικής πτώσεως, ή να οικοδομήσουμε μια νέα μορφή οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Δεν έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, αλλά ανάμεσα σε πολλές κρίσεις κι ένα σχέδιο δημιουργίας νέων κοινωνικών σχέσεων και θεσμών. Παράλληλα οφείλουμε να επαναφέρουμε στο τραπέζι τη χάρτα των οικουμενικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Δικαίωμα στην ύπαρξη, την ελευθερία, αλλά και στην κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα που απειλείται από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ο ανθρωπισμός χρειάζεται νέα πνοή, αν θέλουμε να πάψει ο κόσμος της οικονομίας να φέρεται στους ανθρώπους σαν να είναι εμπορεύματα ή μηχανές. Εχουμε κατακτήσει ελευθερίες, οφείλουμε επομένως να τις υπερασπιστούμε, δημιουργώντας καινούργιους τρόπους σκέψης. Σ’ αυτή τη διαδρομή χρειαζόμαστε πρωτίστως υπεύθυνους και θαρραλέους πολιτικούς που, δρώντας μέσα στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον, θα παλεύουν για τον Ανθρωπο.
